उजनी धरण माहिती : सोलापूर जिल्ह्याची जीवनदायिनी

उजनी धरण माहिती महाराष्ट्रामध्ये अनेक धरणे आहेत, ज्यांनी राज्याच्या विकासाला मोठी मदत केली आहे. त्यापैकीच एक महत्त्वाचे धरण म्हणजे सोलापूर जिल्ह्यातील उजनी धरण (Ujani Dam). हे धरण केवळ सोलापूर जिल्ह्यासाठीच नव्हे, तर संपूर्ण महाराष्ट्रासाठी एक महत्त्वपूर्ण जलस्रोत आहे. या धरणाला यशवंतराव चव्हाण सागर (Yashwantrao Chavan Sagar) या नावाने देखील ओळखले जाते. भीमा नदीवर (Bhima River) बांधलेले हे धरण सिंचन (Irrigation), जलविद्युत (Hydroelectric power), पिण्याच्या पाण्याचे (Drinking water supply) तसेच औद्योगिक पाण्याच्या (Industrial water supply) पुरवठ्यासाठी अत्यंत महत्त्वाचे ठरले आहे.

उजनी धरण माहिती खास वैशिष्ट्ये (Key Features of Ujani Dam):

उजनी धरण हे एक विशाल आणि प्रभावी बांधकाम आहे. याची काही प्रमुख वैशिष्ट्ये खालीलप्रमाणे:

उंची (Height): या धरणाची उंची सुमारे ५६.४ मीटर म्हणजेच १८५ फूट आहे. या उंचीमुळे धरणाच्या पाण्याचा मोठा साठा तयार होतो.

पाणीसाठा क्षमता (Water Storage Capacity): उजणी धरणाची एकूण पाणी साठवण क्षमता 1517 गिगालिटर्स (GigaLitres) म्हणजेच 3.320 घन किलोमीटर (0.797 घन मैल) इतकी प्रचंड आहे. हे 177 टीएमसी (100%) इतके पाणी साठवू शकते.

उद्देश (Purpose): उजनी धरण अनेक उद्देशांसाठी बांधले गेले आहे. यात प्रामुख्याने शेतीसाठी पाणीपुरवठा म्हणजेच सिंचन (Irrigation), वीज निर्मितीसाठी जलविद्युत (Hydroelectric power), शहरांना आणि गावांना पिण्याच्या पाण्याचा पुरवठा (Drinking water supply) आणि उद्योगांना आवश्यक असणाऱ्या पाण्याचा पुरवठा (Industrial water supply) यांचा समावेश होतो.

नदी (River): उजनी धरण ज्या नदीवर बांधलेले आहे, ती म्हणजे भीमा नदी (Bhima River). या नदीचा उगम पश्चिम घाटातील (Western Ghats) भीमाशंकरच्या (Bhimashankar) डोंगरांमध्ये होतो.

जिल्हा (District): हे धरण सोलापूर जिल्ह्यामध्ये (Solapur District) आहे. सोलापूर जिल्ह्याच्या विकासासाठी हे धरण एक वरदान ठरले आहे.

इतिहास (History): उजनी धरणाचे बांधकाम जून १९८० मध्ये पूर्ण झाले आणि तेव्हापासून हे धरण सोलापूर आणि परिसराच्या विकासाला दिशा देत आहे.

उजनी धरणाचे महत्त्व (Importance of Ujani Dam):

उजनी धरण सोलापूर जिल्ह्याच्या अर्थव्यवस्थेचा आणि सामाजिक जीवनाचा एक अविभाज्य भाग बनले आहे. त्याचे महत्त्व खालीलप्रमाणे स्पष्ट केले जाऊ शकते:

सिंचन (Irrigation): उजनी धरणामुळे सोलापूर जिल्ह्यातील मोठ्या प्रमाणात शेतीला पाणीपुरवठा होतो. यामुळे या भागातील शेतकरी वर्षभर विविध पिके घेऊ शकतात आणि त्यांची आर्थिक उन्नती होते.

पिण्याचे पाणी (Drinking Water): सोलापूर शहर (Solapur City) आणि आजूबाजूच्या अनेक गावांना पिण्याच्या पाण्याचा मुख्य स्रोत उजनी धरण आहे. त्यामुळे येथील नागरिकांची पाण्याची गरज पूर्ण होते.

औद्योगिक पाणीपुरवठा (Industrial Water Supply): उजनी धरणातून परिसरातील औद्योगिक क्षेत्रांना (Industrial areas) देखील पाणीपुरवठा केला जातो. यामुळे विविध उद्योग सुरळीतपणे चालू राहतात आणि रोजगाराच्या संधी निर्माण होतात.

जलविद्युत (Hydroelectric Power): उजनी धरणाच्या खालील बाजूस एक जलविद्युत प्रकल्प (Hydroelectric project) उभारण्यात आला आहे. या प्रकल्पामुळे वीज निर्माण होते आणि राज्याच्या ऊर्जा निर्मितीमध्ये मदत होते.

मत्स्यपालन (Fisheries): उजनी धरणाच्या जलाशयात मोठ्या प्रमाणात मत्स्यपालन (Fish farming) केले जाते. हे स्थानिक लोकांसाठी एक महत्त्वाचे उपजीविकेचे साधन आहे आणि यामुळे या भागाच्या अर्थव्यवस्थेला हातभार लागतो.

उजनी धरण केवळ एक पाणीसाठा नाही, तर ते सोलापूर जिल्ह्याच्या विकासाचा आधारस्तंभ आहे. या धरणाने पुणे (Pune) आणि सोलापूर जिल्ह्याला एक वेगळी ओळख आणि समृद्धी मिळवून दिली आहे. त्यामुळेच उजनी धरणाला सोलापूर जिल्ह्याची जीवनदायिनी म्हटले जाते.