Chenab Railway Bridge जम्मू आणि काश्मीरच्या दुर्गम आणि नयनरम्य पर्वतरांगांमध्ये भारताने एक असा अभियांत्रिकी चमत्कार साकारला आहे, ज्याची चर्चा आज संपूर्ण जगभरात होत आहे. पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांनी नुकत्याच केलेल्या काश्मीर दौऱ्यात ज्या अनेक विकासकामांचे लोकार्पण केले, त्यापैकी एक महत्त्वाचा आणि अभिमानास्पद प्रकल्प म्हणजे चिनाब रेल्वे पूल (Chenab Railway Bridge). हा केवळ जगातील सर्वात उंच रेल्वे पूल नाही, तर भारताच्या वाढत्या सामर्थ्याचे, तंत्रज्ञानाचे आणि काश्मीरच्या विकासाप्रती असलेल्या वचनबद्धतेचे प्रतीक आहे. पाकिस्तान आणि चीनसारख्या शेजारी देशांना धडकी भरवणारा हा प्रकल्प नेमका आहे तरी काय? चला तर मग जाणून घेऊया या भव्यदिव्य पुलाची संपूर्ण माहिती.
अभियांत्रिकीचा अद्भुत नमुना: पुलाची वैशिष्ट्ये Chenab Railway Bridge
चिनाब नदीवर बांधलेला हा पूल अनेक बाबतीत खास आहे. त्याची वैशिष्ट्ये थक्क करणारी आहेत:
- जगातील सर्वाधिक उंची: हा पूल चिनाब नदीच्या पात्रापासून ३५९ मीटर (१,१७८ फूट) उंच आहे. याची उंची पॅरिसमधील प्रसिद्ध आयफेल टॉवरपेक्षा (Eiffel Tower) सुद्धा ३५ मीटरने जास्त आहे. या एकाच गोष्टीवरून त्याच्या भव्यतेची कल्पना येते.
- लांबी आणि बांधकाम: या पुलाची एकूण लांबी १,३१५ मीटर (१.३१५ किलोमीटर) आहे. हा पूल ‘स्टील आर्च ब्रिज’ (Steel Arch Bridge) या प्रकारात मोडतो, जो अशा आव्हानात्मक भूभागासाठी अत्यंत स्थिर आणि सुरक्षित मानला जातो.
- प्रचंड बांधकाम साहित्य: या पुलाच्या बांधकामासाठी सुमारे २९,००० मेट्रिक टन उच्च-गुणवत्तेच्या स्टीलचा वापर करण्यात आला आहे.
- हवामानाला तोंड देण्याची क्षमता: हा पूल -१० अंश सेल्सिअसपर्यंतचे थंड तापमान आणि ताशी २६६ किलोमीटर वेगाने वाहणाऱ्या वाऱ्याचा सामना करू शकतो.
- सुरक्षितता आणि टिकाऊपणा: हा पूल पूर्णपणे ‘ब्लास्ट-प्रूफ’ (Blast-proof) आहे. याचे डिझाइन भारताच्या संरक्षण संशोधन आणि विकास संस्थेच्या (DRDO) सल्ल्याने तयार केले गेले आहे, जेणेकरून कोणत्याही दहशतवादी हल्ल्याचा त्यावर परिणाम होणार नाही.
- आयुर्मान: या पुलाचे अपेक्षित आयुर्मान तब्बल १२० वर्षे आहे.
- खर्च: या महत्त्वाकांक्षी प्रकल्पासाठी १,४८६ कोटी रुपये खर्च आला आहे.
केवळ एक पूल नाही – सामरिक महत्त्व (Strategic Importance)
हा पूल केवळ वाहतुकीसाठी नाही, तर त्याचे सामरिक महत्त्व प्रचंड आहे:
- सैन्याची जलद वाहतूक: सीमेवर तणाव निर्माण झाल्यास भारतीय सैन्याला आपली उपकरणे आणि रसद अत्यंत वेगाने आणि कोणत्याही हवामानात सीमेपर्यंत पोहोचवणे शक्य होणार आहे. यामुळे भारताची लष्करी सज्जता कैक पटींनी वाढेल.
- राष्ट्रीय सुरक्षा आणि एकात्मता: काश्मीर खोऱ्याला उर्वरित भारताशी रेल्वेने जोडून भारताची राष्ट्रीय सुरक्षा (National Security) आणि एकात्मता अधिक मजबूत होईल.
- सीमावर्ती भागांचा विकास: या प्रकल्पामुळे दुर्गम आणि सीमावर्ती भागांमध्ये (Border Areas) विकास पोहोचण्यास मदत होईल, ज्यामुळे स्थानिक लोकांचा प्रशासनावरील विश्वास वाढेल.
समृद्धीचा मार्ग – आर्थिक महत्त्व (Economic Importance)
या पुलामुळे काश्मीरच्या अर्थव्यवस्थेला मोठी चालना मिळणार आहे:
- पर्यटनाला चालना: रेल्वेमुळे पर्यटक सहज आणि स्वस्तात काश्मीर खोऱ्यात पोहोचू शकतील. यामुळे स्थानिक पर्यटन उद्योगाला (Tourism in Kashmir) मोठी चालना मिळेल.
- व्यापार आणि वाणिज्य: काश्मीरमधील सफरचंद, सुकामेवा आणि हस्तकला उत्पादने देशाच्या इतर भागांत जलद आणि कमी खर्चात पोहोचवता येतील. यामुळे शेतकऱ्यांना आणि व्यापाऱ्यांना मोठा फायदा होईल.
- रोजगार निर्मिती: या पुलाच्या बांधकामामुळे आणि त्यानंतरच्या रेल्वेच्या कामकाजामुळे स्थानिक लोकांना मोठ्या प्रमाणात रोजगार उपलब्ध झाला आहे.
एका मोठ्या स्वप्नाचा भाग: उधमपुर-श्रीनगर-बारामुल्ला रेल्वे लिंक (USBRL) प्रकल्प
चिनाब पूल हा एक स्वतंत्र प्रकल्प नसून, तो उधमपुर-श्रीनगर-बारामुल्ला रेल्वे लिंक (Udhampur-Srinagar-Baramulla Rail Link – USBRL) या मोठ्या प्रकल्पाचा एक भाग आहे.
- हा रेल्वे मार्ग एकूण २७२ किलोमीटर लांबीचा आहे.
- या प्रकल्पाची योजना २००३ मध्ये आखण्यात आली होती.
- या मार्गावर एकूण ९४३ पूल आणि ३६ मोठे बोगदे आहेत.
- याच प्रकल्पांतर्गत T-49 हा १२.७७ किलोमीटर लांबीचा भारतातील सर्वात लांब रेल्वे बोगदा (ज्याला पिरपंजाल रेल्वे बोगदा – Pir Panjal Railway Tunnel असेही म्हणतात) देखील बांधण्यात आला आहे.
चिनाब नदी आणि विशेष वंदे भारत एक्सप्रेस
- चिनाब नदी (Chenab River): ही सिंधू नदीची एक प्रमुख उपनदी आहे. तिचा उगम हिमाचल प्रदेशातील लाहुल-स्पिति जिल्ह्यात चंद्रा आणि भागा या दोन प्रवाहांपासून होतो. हे दोन प्रवाह टांडा येथे एकत्र येतात आणि तिथून तिला ‘चिनाब’ हे नाव मिळते.
- विशेष वंदे भारत एक्सप्रेस: या मार्गावर धावणारी वंदे भारत एक्सप्रेस (Vande Bharat Express) ही खास काश्मीरच्या हवामानाचा विचार करून बनवण्यात आली आहे. थंडीत पाणी गोठू नये यासाठी ट्रेनमध्ये हिटिंग पॅड्स (Heating Pads) आणि इतर विशेष सुरक्षा प्रणाली बसवण्यात आली आहे.
निष्कर्ष
चिनाब रेल्वे पूल हा भारताच्या इतिहासातील एक सुवर्ण क्षण आहे. हा पूल केवळ दोन प्रदेशांना जोडत नाही, तर तो काश्मीरला विकासाच्या मुख्य प्रवाहाशी, भारताच्या एकात्मतेशी आणि सुरक्षित भविष्याशी जोडतो. आव्हानात्मक परिस्थितीतही भारत काय करू शकतो, याचे हे एक उत्तम उदाहरण आहे. या प्रकल्पामुळे काश्मीरमधील लोकांचे जीवनमान सुधारेल आणि भारताचे सामरिक स्थान अधिक बळकट होईल, यात शंका नाही.
